📌 Kaynak Dumanı Nedir?
Kaynak dumanı; kaynak işlemi sırasında ortaya çıkan, gözle görülmeyen ancak sağlığa ciddi zararlar verebilen partiküller ve gaz karışımlarıdır. İçeriği; kullanılan kaynak yöntemi, metal türü, kaplamalar ve yardımcı kimyasallara göre değişiklik gösterebilir.
Yaygın içerikler şunlardır:
Metaller ve Metal Oksitler: Demir, alüminyum, çinko, manganez, altı değerlikli krom, nikel, berilyum, molibden, vanadyum, kobalt, bakır vb.
Kimyasal Bileşikler: Silikatlar, florürler
Toksik Metaller: Kadmiyum, kurşun, kromatlar (özellikle boyalı ve kaplamalı yüzeylerden)
Uçucu Organik Bileşikler (VOC): Boyalar, çözücüler, metal işleme sıvıları (MWF) kaynaklı
Koruyucu Gazlar: Karbondioksit, argon, helyum gibi inert gazlar
⚠️ Kaynak Dumanlarının Sağlık Riskleri Nelerdir?
Kaynak dumanları, uzun süreli maruziyet durumunda ciddi sağlık problemlerine yol açabilir. Bu dumanlarda yer alan partiküller mikron altı boyuttadır ve solunduğunda doğrudan akciğerlerin derin bölgelerine kadar ulaşabilir.
🧬 Sağlık Üzerindeki Etkiler:
Solunum Yolları: Bronş ve akciğerlerde tahriş, kronik bronşit, akciğer hastalıkları
Sinir Sistemi: Manganez gibi elementlerin birikimiyle nörolojik bozukluklar
Kanser Riski: Altı değerlikli krom, nikel gibi kanserojen maddeler nedeniyle artan risk
Organ Hasarları: Böbrek ve karaciğer üzerinde toksik etkiler
Metal Dumanı Ateşi: Özellikle çinko oksit kaynaklı grip benzeri semptomlar
✅ Neden Kaynak Dumanı Emme Sistemleri?
İşyeri Güvenliği: Çalışanların sağlığını korumak, iş kazalarını ve uzun vadeli meslek hastalıklarını önlemek
Yasal Uyumluluk: İş sağlığı ve güvenliği yönetmeliklerine uygunluk
Verimli Çalışma Ortamı: Temiz hava, çalışan verimliliğini ve konforunu artırır
Ekipman Koruması: Duman ve partiküllerin makinelere zarar vermesinin önlenmesi
📏 Kaynak Dumanlarının Maruziyet Limitleri
Kaynak dumanına uzun süreli maruz kalma, ciddi sağlık sorunlarına neden olabileceğinden, çeşitli sağlık ve güvenlik kurumları belirli maruziyet sınırları (limitleri) belirlemiştir. Bu sınırlar, çalışma ortamlarında hava kalitesini kontrol altına almak ve çalışan sağlığını korumak amacıyla uygulanmaktadır.
🔹 OSHA (Mesleki Güvenlik ve Sağlık İdaresi)
Toplam Kaynak Dumanı için PEL (İzin Verilen Maruz Kalma Sınırı): 5 mg/m³ (8 saatlik zaman ağırlıklı ortalama – TWA) (Yumuşak çelik, demir veya alüminyum kaynak işlemleri için)
Bireysel Elementler için Ekstra Sınırlar: OSHA, kaynak dumanında yaygın olarak bulunan maddeler için daha düşük PEL değerleri belirlemiştir. Örnekler:
Bu elementlerin çoğu kanserojen veya nörotoksik etkilere sahiptir ve özel önlemler gerektirir.
🔹 ACGIH (Amerikan Hükümet Endüstriyel Hijyenistleri Kongresi)
ACGIH, TWA (8 saatlik zaman ağırlıklı ortalama) esasına göre TLV (Eşik Limit Değerleri) önermektedir.
Bazı kirleticiler için Üst limitler belirlenmiştir.
Bu değerler sağlık temelli olup, teknik uygulanabilirlikten ziyade bilimsel risk analizlerine dayanır.
Genellikle OSHA limitlerinden daha katıdırlar.
Makale içeriği
Kaynak Dumanı Bileşenleri için Maruz Kalma Sınırları
📌 Önemli Notlar:
Her ülke, OSHA ve ACGIH gibi kurumların rehberliğinde kendi yasal limitlerini belirleyebilir. Türkiye’de bu sınırlar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yayınlanan “Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik” ile düzenlenmektedir.
İşverenler, bu limitlerin altında kalacak şekilde havalandırma sistemleri, emiş üniteleri ve kişisel koruyucu ekipmanları sağlamakla yükümlüdür.
🌬️ Kaynak Dumanı Kontrolü
Kaynak dumanlarının kontrol altına alınmasındaki temel amaç, ortamdaki zararlı partikül ve gaz konsantrasyonunu belirlenen maruziyet sınırlarının altına indirmektir. Bu da iki temel yöntemle sağlanabilir:
🔧 1. Egzoz (Dışa Atım) Sistemleri
Bu sistemlerde, kaynak sırasında oluşan kirli hava doğrudan dış ortama egzoz edilir. Uygulama sırasında dikkat edilmesi gereken unsurlar:
Kirli hava dışarı atılırken, ortam basıncının dengesizleşmemesi için taze hava beslemesi sağlanmalıdır.
Egzoz edilen hacim kadar temiz hava, doğrudan dış ortamdan veya iklimlendirilmiş sistemlerden içeriye alınmalıdır.
Genellikle daha basit ve düşük maliyetli sistemlerdir; ancak ısı kaybı ve enerji tüketimi yüksektir.
Çevre emisyonu şartları kontrol edilerek sınır altında olup olmadığı kontrol edilmelidir. Filtrasyon ihtiyacı doğurabilir.
🌀 2. Filtreleme Sistemleri (Resirkülasyon veya Egzozlu)
Bu yöntemde, kaynak sırasında oluşan duman:
Toz toplama filtreleri, HEPA filtreler veya özel kartuş sistemleriyle filtrelenir,
Ardından hava yeniden tesise geri verilir veya uygun arıtma sonrası dışarı atılır.
Avantajları:
Enerji verimliliği sağlar (özellikle iç ortama geri dönen hava sistemlerinde)
Kapalı ortamlarda ısı kaybını önler
Daha hassas filtreleme ile maruziyet sınırlarının altında kalmak mümkündür
🧲 Kaynak Noktasında Emiş Sistemleri
Kaynak dumanının etkili bir şekilde toplanabilmesi için, duman oluştuğu noktada yakalanmalıdır. Bu, aşağıdaki ekipmanlarla sağlanabilir:
➤ Akrobat Kol (Eklemli Emiş Kolları):
Esnek yapısıyla kaynak noktasına yakın konumlandırılabilir
Lokal duman yakalama için en etkili çözümlerden biridir
Filtreleme veya egzoz sistemiyle entegre çalışır
➤ Alttan Emişli Kaynak Masası:
Kaynak işleminin yapıldığı masa yüzeyinden aşağıya doğru hava akışı sağlar
Dumanlar kaynak noktasında aşağı çekilerek filtrelenir
Özellikle küçük parça ve tekrarlı kaynak operasyonlarında tercih edilir
✅ Sistem Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler:
Kaynak tipi (MIG, TIG, Elektrot vs.)
İş parçasının büyüklüğü ve sabitliği
Çalışma ortamının büyüklüğü ve havalandırma altyapısı
Filtreleme ihtiyacı (iç hava kalitesi hedefleri)
Makale içeriği
Akrobat Kol ile Kaynak Dumanı Emişi
Makale içeriği
Emiş Masası ile Kaynak Dumanı Emişi
🧰 Endüstriyel Hava Filtreleme Sistemleri
Endüstriyel üretim süreçlerinde ortaya çıkan kaynak dumanı ve diğer kirleticilerin etkin bir şekilde kontrol altına alınabilmesi için, özel olarak tasarlanmış hava filtreleme sistemlerine ihtiyaç duyulur. Standart HVAC sistemleri, bu tip kirleticilerin filtrelenmesinde tek başına yeterli değildir.
🔄 Kullanılan Filtreleme Teknolojileri
🔸 1. Kuru Tip Filtreleme (Toz Toplayıcılar)
Kirli hava, filtreler yardımıyla arındırılır ve temiz hava tekrar ortama verilir. Yaygın kuru filtre türleri:
Kartuş Tipi Toz Toplayıcılar ➤ Kompakt yapı, yüksek verim ➤ Kaynak ve metal işleme proseslerinde en yaygın tercih edilen sistem ➤ Kolay bakım, uzun ömürlü filtre elemanları
Torbalı Filtre Sistemleri ➤ Büyük hacimli toz toplama kapasitesi ➤ Ağır endüstriyel uygulamalarda kullanılır
Siklon Ayırıcılar ➤ Ön filtre olarak kullanılır ➤ Büyük ve ağır partiküllerin ayrıştırılmasında etkilidir
⚠️ Kıvılcım Riski ve Yanıcı Tozlar
Kuru filtreleme sistemlerinde yanıcı toz veya kıvılcım riski varsa, sisteme entegre bir kıvılcım tutucu (spark trap) veya yangın bastırma ünitesi eklenmelidir.
🔸 2. Islak Tip Filtreleme (Sulu Yıkayıcılar)
Su perdesi veya sprey sistemiyle kirleticiler havadan ayrıştırılır.
Özellikle yanıcı veya patlayıcı tozlar için tercih edilir.
Temizlik ve bakım periyodu farklılık gösterir.
Kullanım Alanları:
Alüminyum, titanyum gibi yüksek reaktiviteye sahip metallerle yapılan işlemler
Patlama riski yüksek prosesler
Makale içeriği
Sulu Tip Filtrasyon Ünitesi
Makale içeriği
Kartuş Tipi Toz Toplama Ünitesi
Kuru tip kartuşlu veya torbalı filtrasyon üniteleri kullanırken, olası kıvılcım riskini elimine etmek amacıyla kıvılcım yakalayıcı üniteler ile bir ön seperasyon yapılabilabilir.
Makale içeriği
Kıvılcım Ayırıcı Ünite
Kaynaklar
OSHA (2013) Fact Sheet: Controlling Hazardous Fume and Gases During Welding, DSG FS-3647
Brand, P., Lenz, K., Reisgen, U., & Kraus, T. (2013). Number size distribution of fine and ultrafine fume particles from various welding processes. Annals of occupational hygiene, 57(3), 305-313.
Chemical composition and morphology of welding fume particles and grinding dusts. American Industrial Hygiene Association Journal, 53(5), 290-297
Brand, P., Lenz, K., Reisgen, U., & Kraus, T. (2013). Number size distribution of fine and ultrafine fume particles from various welding processes. Annals of occupational hygiene, 57(3), 305-313
