ATEX, Fransızca “ATmosphères EXplosibles” ifadesinin kısaltmasıdır ve patlayıcı ortamlar için güvenlik standartlarını belirleyen Avrupa Birliği direktiflerine verilen isimdir. Temel amacı, patlayıcı ortamların oluşma riskinin bulunduğu iş yerlerinde ekipmanların ve koruyucu sistemlerin güvenliğini sağlamaktır.
ATEX kapsamında iki ana direktif yer alır:
ATEX 114 (2014/34/EU): Üreticiler için geçerlidir. Patlayıcı ortamlarda kullanılacak ekipmanların ve koruyucu sistemlerin tasarımı, üretimi ve sistem kurgusunun nasıl olacağı içerir.
ATEX 153 (1999/92/EC): İşverenler ve işletmeler için geçerlidir. Patlayıcı ortamların yönetimi, risk analizi, çalışan güvenliği ve gerekli önlemlerin alınmasını kapsar. Yönetmeliği ülkemizde “Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik” adıyla bilinmektedir. Yönetmeliğe linkten ulaşabilirsiniz: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/04/20130430-6.htm
Tehlikeli Yerlerin Sınıflandırılması
Gazlar İçin:
Zone 0: Gaz, buhar ve sis halindeki yanıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın sürekli olarak veya uzun süreli ya da sık sık oluştuğu yerler.
Zone 1: Gaz, buhar ve sis halindeki yanıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın normal çalışma koşullarında ara sıra meydana gelme ihtimali olan yerler.
Zone 2: Gaz, buhar ve sis halindeki yanıcı maddelerin hava ile karışarak normal çalışma koşullarında patlayıcı ortam oluşturma ihtimali olmayan yerler ya da böyle bir ihtimal olsa bile patlayıcı ortamın çok kısa bir süre için kalıcı olduğu yerler.
Tozlar İçin:
Zone 20: Havada bulut halinde bulunan tutuşabilir tozların, sürekli olarak veya uzun süreli ya da sık sık patlayıcı ortam oluşturabileceği yerler.
Zone 21: Normal çalışma şartlarında, havada bulut halinde bulunan tutuşabilir tozların ara sıra patlayıcı ortam oluşturabileceği yerler.
Zone 22: Normal çalışma şartlarında, havada bulut halinde bulunan tutuşabilir tozların patlayıcı ortam oluşturma ihtimali bulunmayan ancak böyle bir ihtimal olsa bile bunun yalnızca çok kısa bir süre için geçerli olduğu yerler.
Not:
Tabaka, tortu veya yığın halinde tutuşabilir tozların bulunduğu yerler, patlayıcı ortam oluşturabilecek diğer bir kaynak olarak dikkate alınmalıdır.
Uygun Ekipman Kullanımı (ATEX Sertifikalı Ürünler)
Fanlar, motorlar, sensörler, aydınlatmalar, kontrol panoları gibi tüm ekipmanlar ATEX onaylı olmalıdır.
Kıvılcım çıkarma ihtimali olan her türlü parça kontrol altında tutulmalıdır.
Ekipmanlar kendi kendine ısınmayacak, statik elektrik biriktirmeyecek şekilde tasarlanmış olmalıdır.
EKİPMANLARIN VE KORUYUCU SİSTEMLERİN SEÇİMİNDE UYULACAK KRİTERLER
Risk değerlendirmesine göre hazırlanan patlamadan korunma dokümanında aksi belirtilmemesi halinde patlayıcı ortam oluşabilecek tüm yerlerdeki ekipman ve koruyucu sistemler, Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemlerle İlgili Yönetmelikte (94/9/AT) belirtilen kategorilere göre seçilir.
Özellikle gazlar, buharlar, sisler ve tozlar için aşağıda belirtilen bölgelerde, karşılarında verilen kategorideki ekipman kullanılır.
Bölge 0 veya Bölge 20: Kategori 1 ekipman,
Bölge 1 veya Bölge 21: Kategori 1 veya 2 ekipman,
Bölge 2 veya Bölge 22: Kategori 1, 2 veya 3 ekipman.
Patlama Risk Analizi ve Dokümantasyonu
Her ATEX ortamında patlama riski analiz edilmeli (risk assessment).
“Patlayıcı Ortam Dokümanı” hazırlanmalı ve düzenli güncellenmelidir.
İşverenler, çalışanların eğitildiğini ve farkındalıklarının sağlandığını belgelemelidir.
Kaynaklar:
1) 2014/34 AB Direktifine Yönelik Kılavuzu
2) Avrupa Parlamentosu ve Konseyinin 1999/92/EC sayılı Direktifi
3) Resmi Gazete 28633 Sayılı Yönetmeliği
